Görme, insanların en değerli duyularından biri. Ancak dünya genelinde 300 milyondan fazla insan, çeşitli retina hastalıkları nedeniyle görme kaybı riskiyle karşı karşıya.
Mevcut tedavi yöntemleri bu hastalıkların ilerlemesini yavaşlatabiliyor, ancak kaybedilen görmeyi geri kazandıran etkili bir çözüm bugüne dek geliştirilememişti. Güney Kore’deki KAIST (Kore İleri Bilim ve Teknoloji Enstitüsü) araştırmacıları ise bu tabloyu değiştirebilecek bir başarıya imza attı.
KAIST Biyolojik Bilimler Bölümü’nden Profesör Jin Woo Kim liderliğindeki araştırma ekibi, retina sinirlerini onararak görmeyi geri kazandıran yeni bir tedavi geliştirdi.
30 Mart’ta duyurulan çalışmada, fareler üzerinde yapılan deneylerde, PROX1 (prospero homeobox 1) adlı proteinin bloke edilmesiyle retina yenilenmesi sağlandı ve görme yetisi geri kazandırıldı. Üstelik bu etkinin altı aydan uzun süre boyunca devam ettiği gözlemlendi.
İlginizi çekebilir: İngiltere’den diş devrimi: Laboratuvarda doğal diş üretildi
İçindekiler
Memelilerde ilk uzun süreli retina yenilenmesi başarısı
Bu gelişme, memelilerde uzun vadeli sinir yenilenmesini başarıyla başlatan ilk çalışma olma özelliğini taşıyor. Böylece, daha önce tedavi seçeneği bulunmayan dejeneratif retina hastalıkları için umut verici bir kapı aralanmış oldu.
Yaşlanan küresel nüfusla birlikte, retina hastalıklarının görülme sıklığı da hızla artıyor. Ne var ki memeli retinası hasar sonrası kendini yenileyemediği için kalıcı görme kayıpları kaçınılmaz hale geliyor. Buna karşılık, balık gibi soğukkanlı hayvanların güçlü retina rejenerasyon yetenekleri bulunuyor. Bu canlılarda, Müller glia hücreleri hasar sonrasında kök hücre benzeri progenitör hücrelere dönüşerek yeni nöronlar oluşturabiliyor. Ancak memelilerde bu mekanizma işlemiyor.
PROX1: Retina yenilenmesinin önündeki engel
KAIST ekibi, bu çalışmayla PROX1 adlı proteini, memelilerde Müller glia hücrelerinin yeniden programlanmasını engelleyen temel bir faktör olarak tanımladı. Normalde nöral kök hücrelerin farklılaşmasını teşvik eden ve çoğalmasını baskılayan PROX1, retina, hipokampüs ve omurilikte aktif olarak görev yapıyor.
Araştırmacılar, hasarlı retina dokusunda PROX1’in Müller glia hücrelerinde biriktiğini ancak bu proteinin balıklardaki yenilenebilir glia hücrelerinde bulunmadığını keşfetti.
Daha da önemlisi, Müller glia hücrelerinde PROX1’in hücre içi üretimle değil, çevredeki nöronlardan alındığı belirlendi. Bu bilgiler ışığında, dış ortamdan gelen PROX1’in Müller glialarına ulaşmadan önce etkisizleştirilmesiyle, bu hücrelerin rejeneratif kapasitesinin yeniden kazandırılabileceği ortaya kondu.
Yeni tedavi yaklaşımı ve klinik hedefler
Bu amaçla geliştirilen tedavi, Celliaz Inc. adlı bir biyoteknoloji şirketi tarafından üretildi. KAIST laboratuvarından doğan bu girişim, PROX1’e bağlanarak etkisiz hale getiren bir antikor (CLZ001) tasarladı.
Bu antikor, hastalık modeli farelerin retinasına uygulandığında sinir yenilenmesini ve görme yetisini başarılı şekilde geri kazandırdı. Antikorun genetik versiyonu ise, retinitis pigmentosa modeli farelerde altı ay boyunca kalıcı retina rejenerasyonu ve görme restorasyonu sağladı.
Celliaz Inc., bu tedaviyi çeşitli dejeneratif retina hastalıklarında kullanıma sunmak için çalışmalarını sürdürüyor. Klinik çalışmalara 2028 yılına kadar başlamayı hedefleyen şirket, şu anda klinik öncesi aşamaya geçiş sürecinde.
Araştırma ekibinden Dr. Eun Jung Lee, konuyla ilgili yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullandı:
“PROX1’i etkisiz hale getiren antikorumuz CLZ001’in optimizasyon sürecini tamamlamak üzereyiz. Klinik öncesi aşamaya geçerek, tedavi seçeneği bulunmayan hastalar için etkili bir çözüm sunmayı amaçlıyoruz.”
