Dünyanın ilk yapay uydusu ve ilk insanlı uzay uçuşuna ev sahipliği yapan Baykonur Uzay Üssü, 70. yılını geride bıraktı. Sovyetler’den günümüze uzanan bu tarihî merkez, hâlâ küresel uzay yarışının stratejik kilitlerinden biri.
Kazakistan’ın Kızılorda bölgesinde, Sırderya Nehri kıyısında kurulan Baykonur Uzay Üssü, tam 70 yıldır insanlığın uzaya uzanan yolculuğuna ev sahipliği yapıyor. 2 Haziran 1955’te temelleri atılan bu üs, dönemin Sovyetler Birliği tarafından hayata geçirildi. Üs, jeopolitik konumu nedeniyle özellikle tercih edildi; çünkü ekvatora daha yakın olması roket fırlatmalarında hız ve enerji avantajı sağlıyordu.
Baykonur’dan 1957 yılında yapılan ilk fırlatmayla, dünya yörüngesine gönderilen ilk yapay uydu Sputnik 1, uzay çağını resmen başlattı. Aynı yıl Layka isimli köpek, Sputnik 2 ile uzaya çıkan ilk canlı oldu. Ve elbette, 12 Nisan 1961’de Yuri Gagarin’in uzaya çıkan ilk insan olması, Baykonur’un adını tarihe altın harflerle yazdırdı.
Asıl yerini gizlemek isteyen Sovyetler, üsse bölgeden 320 kilometre uzaklıktaki Baykonur kasabasının adını verdi. Bu isim, zamanla sadece üsse değil, uzay tarihinin ilk kilometre taşlarına da simge oldu.
Baykonur’un tarihi yalnızca başarılarla değil, trajik kazalarla da dolu. 1960 ve 1963 yıllarında gerçekleşen iki ayrı balistik füze kazasında toplam 86 kişi hayatını kaybetti. Bu nedenle her yıl 24 Ekim’de hiçbir fırlatma yapılmıyor.
Sovyetler’in dağılmasının ardından Kazakistan sınırlarında kalan üs, 1994 yılında Rusya’ya yıllık 115 milyon dolar karşılığında kiralandı. Anlaşma 2050 yılına kadar uzatıldı. Bugün hâlâ Rusya’nın Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS) görevleri Baykonur’dan gerçekleşiyor.
Zehirli yakıtların çevresel etkisi nedeniyle kamuoyunda tartışmalar sürerken, Kazakistan ve Rusya “Angara” ve “Soyuz-5” gibi çevre dostu roketler için yeni projelere imza atıyor. Bunların başında Bayterek Roket Kompleksi geliyor.
Bugün Baykonur’da 10 binden fazla kişi çalışıyor. Kuruluşundan bu yana 150’den fazla astronot uzaya gönderilirken, binlerce uydu fırlatıldı. Aralarında Kazak kozmonotlar Toktar Aubakirov, Talgat Musabayev ve Aydın Ayımbetov da bulunuyor.
