Kuzey veya Güney Kutbu’na yakınsanız, çok özel bir manzara izleme şansını yakalayabilecekler arasındasınız demektir. Gökyüzünde sıklıkla güzel ışık gösterileri olur. Bu ışıklara aurora denir. Kuzey Kutbu’da görülen ışıklara aurora borealis veya kuzey ışıkları denirken, Güney Kutbu’ndaki ışıklara da aurora australis veya güney ışıkları denir.
Peki Bunu Sağlayan Nedir?
Auroralar en net geceleri görülürler ve bu güzel ışıkların kaynağı Güneştir. Güneş, dünyamıza çok sayıda başka enerji ve küçük parçacıklar gönderir. Dünyanın etrafındaki koruyucu manyetik alan bizi enerjinin ve parçacıkların çoğundan korur ve onlardan zarar görmemizi engeller.
Ancak Güneş her zaman aynı miktarda enerji göndermez. Sürekli akan bir güneş rüzgarı ve güneş fırtınaları vardır. Koronal kütle atımı olarak adlandırılan bir tür güneş fırtınası sırasında Güneş, uzayda yüksek hızlarda hareket edebilen devasa bir elektrikli gaz balonu patlatır.
Bir güneş fırtınası bize doğru geldiğinde, enerjinin ve küçük parçacıkların bir kısmı kuzey ve güney kutuplarındaki manyetik alan çizgileri boyunca Dünya atmosferine girerler.
Auroralar, Ekvator’un yaklaşık 66.5 derece kuzey ve güneyinde bulunan Kuzey Kutbu ve Antarktika Çemberlerinin yakınında, neredeyse her gece görülebilir. Kuzeyde, olanlara aurora borealis veya kuzey ışıkları denir. Güneyde olanlara ise aurora australis veya güney ışıkları denir.
Auroralar, Güneş Rüzgarı ve Güneş Fırtınaları
Auroraları oluşturan aktivite güneşte başlar. Güneş, iyon adı verilen elektrik yüklü parçacıklardan oluşan bir süper sıcak gaz topudur. Güneş yüzeyinden sürekli akan iyonlara güneş rüzgarı denir. Güneş rüzgarı Dünya’ya yaklaştıkça, Dünya’nın manyetik alanıyla karşılaşır. Gezegeni koruyan bu manyetik alan olmasaydı, güneş rüzgarı Dünya’nın kırılgan atmosferini havaya uçuracaktı. Güneş rüzgarının çoğu manyetosfer tarafından engellenir ve gezegenin etrafında zorlanan iyonlar güneş sisteminde daha uzağa gitmeye devam eder. Güneş rüzgarının çoğu manyetosfer tarafından bloke edilse de, iyonların bir kısmı gezegenin etrafındaki halka şeklindeki tutma alanlarında kısa süreliğine hapsolur. Atmosferin iyonosfer adı verilen bir bölgesinde bulunan bu alanlar, Dünya’nın jeomanyetik kutuplarının etrafında toplanmıştır. Jeomanyetik kutuplar eğik ekseni işaretler. Coğrafi kutuplardan yaklaşık 1.300 kilometre (800 mil) uzaktalar, ancak yavaş hareket ediyorlar. İyonosferde, güneş rüzgarının iyonları, Dünya atmosferinden oksijen ve nitrojen atomlarıyla çarpışır.
Bu çarpışma iyonları sırasında açığa çıkan enerji , kutupların etrafında renkli, parlak bir haleye, yani bir auroraya neden olur. Çoğu aurora, Dünya yüzeyinden yaklaşık 97-1.000 km yüksekte gerçekleşir. En aktif auroralar güneş rüzgarı en güçlü olduğunda olur. Güneş rüzgarı genellikle oldukça sabittir, ancak güneş havası (güneşin farklı bölümlerinin ısınması ve soğuması) her gün değişebilir.
Güneş havası genellikle güneş lekeleriyle ölçülür. Güneş lekeleri güneşin en soğuk kısmındadır ve yüzeyinde koyu lekeler olarak görünür. Güneş patlamaları ve koronal kütle püskürmeleri güneş lekeleriyle ilişkilidir. Güneş patlamaları ve koronal kütle çıkarma iyonları, güneş rüzgarında ani, ekstra enerji patlamalarıdır. Güneş lekesi aktivitesi 11 yıllık bir döngü boyunca izlenir. Parlak, tutarlı auroralar en çok güneş lekesi aktivitesinin yüksekliği sırasında görünür. Güneş rüzgarında bazı artan aktivite her ekinoks sırasında olur. Bu düzenli dalgalanma iyonları, manyetik fırtınalar olarak bilinir. Manyetik fırtınalar, ilkbahar ve sonbahar ekinoksları sırasında orta enlemlerde auroraların görülmesine neden olabilir. Auroralar, Meksika’daki Yucatan Yarımadası kadar güneyde görüldü. Manyetik fırtınalar ve aktif auroralar bazen iletişim iyonlarına müdahale edebilir. Radyo ve radar sinyallerini bozabilirler. Yoğun manyetik fırtınalar iletişim iyon uydularını bile devre dışı bırakabilir.
Renkli Aurora’lar (Renkli Kutup Işıkları) Nasıl Oluşur?
Aurora’nın renkleri, rakıma ve ilgili atomların türüne bağlı olarak değişir. İyonlar atmosferdeki yüksek oksijen atomlarına çarparsa, etkileşim iyonu kırmızı bir parıltı üretir. Bu alışılmadık bir auroradır ve en tanıdık görüntü, yeşil-sarı renk tonu, iyonların daha düşük irtifalarda oksijene çarpmasıyla oluşur. Auroraların alt kenarlarında sıklıkla görülen kırmızımsı ve mavimsi ışık, Azot atomlarına çarpan iyonlar tarafından oluşur. Hidrojen ve Helyum atomlarına çarpan iyonlar da mavi ve mor auroralar üretebilir. Ancak gözlerimiz elektromanyetik spektrumun bu bölümünü nadiren algılayabilir. Gizemli ışık göstergeleri hakkında daha fazla bilgi edinmek için bilim adamları, auroraları incelemek için özel olarak tasarlanmış uydular gönderdiler.
Diğer Gezegenlerde Aurora Oluşur Mu?
Diğer gezegenlerde de gerçekleşir. Auroralar sadece Dünya’da olan bir şey değildir. Bir gezegenin atmosferi ve manyetik alanı varsa, muhtemelen auroraları vardır. Örneğin, Jüpiter ve Satürn’de muhteşem auroralar görülmüştür.
“Kutup ışıkları” olarak da adlandırılan auroralar, 70 derece kuzey ve güney enlemlerinin dışında nadiren görülür.
Aurora, gökyüzünde parıldayan doğal bir ışık görüntüsüdür. Renkli mavi, kırmızı, sarı, yeşil ve turuncu ışıklar hafifçe kayar ve usulca esen perdeler gibi şekil değiştirir. Auroralar sadece geceleri görülebilir ve genellikle sadece alt kutup bölgelerinde görülür.
Aurora nasıl oluşur sorusuna cevaben hazırlanmış, videolu güzel anlatım için Gözlüklü Filozof‘a teşekkür ederiz.
